Onvertaalbaar!

Een populair genre in het taalcuriosakabinet is dat van de onvertaalbare woorden, ook wel ‘gaten in de taal’ genoemd. Het zijn woorden uit een bepaalde taal waarvoor de meeste andere talen soms wel een hele zin nodig hebben. Een sprekend voorbeeld is ilunga, een woord uit de Afrikaanse Tsjiloeba-taal, dat zoveel betekent als ‘een persoon die een misstap de eerste keer zal vergeven, die hem de tweede keer zal tolereren, maar die hem de derde keer zeker niet meer zal pikken’. Op internet zijn veel websites te vinden met lijstjes van dit soort woorden, en er verschijnen ook met een zekere regelmaat boeken over. In 1988 was er They Have a Word for it, van de internationaal bekende vloek- en scheldwoorddeskundige Howard Rheingold (in het Nederlands verschenen onder de titel Koro (Chinees; zlfst. nw.) De hysterische overtuiging dat je penis steeds kleiner wordt). In 2004 verscheen In Other Words van C.J. Moore, en in 2005 The Meaning of Tingo van Adam Jacot de Boinod. En in 2009 publiceerde eerdergenoemde C.J. Moore The untranslatables, dat nu in het Nederlands is vertaald als Onvertaalbaar! Het boekje bevat veel klassiekers, die ook al in zijn voorgangers te vinden waren, zoals het Duitse Drachenfutter (‘bosje bloemen als zoenoffer voor de thuisgebleven en waarschijnlijk briesende echtgenote’) en het Franse esprit de l’escalier (‘gevat antwoord dat je pas te binnen schiet als het te laat is, als je al op de trap naar beneden op weg naar buiten bent’). Maar daarnaast zijn er veel nieuwe gevallen, zoals het Jiddische kvetch voor ‘zucht der zuchten, zucht voor alle zorgen en problemen van de wereld’, en het Tsjechische lítost voor ‘een gekweldheid die veroorzaakt wordt door het plotselinge besef van je eigen misère’. Het is in dit soort boekjes ook altijd aardig om te zien welke Nederlandse woorden er onvertaalbaar worden geacht. In Onvertaalbaar! zijn dat behalve het oerschoolvoorbeeld gezellig de woorden uitwaaien, doofpot, uitbuiken, krentenkakker en onderbuik. Recensie uit Onze Taal.